Moja Lađa

Apatinski alasi

Jedno od najstarijih zanimanja Apatina, kao i drugih podunavskih naselja, bio je lov i ribolov. Zahvaljujući izuzetnom obilju ribe u podunavskim močvarama, apatinski ribari već vekovima su poznati i spominju se u starim srednjovekovnim dokumentima. U jednom od poreskih izveštaja za apatinska naselja Bukčenović i Sontu 1720. piše: "Imaju dobre prihode, naročito od ribolova na Dunavu, a često od toga žive cele porodice".

Razvoj ribarstva u Apatinu u prvim decenijama XVIII veka, vezan je za feudalno imanje princa Eugena Savojskog u Belju, koji je imao i pravo ribolova na Dunavu.

Radi boljeg korišćenja bogatih ribarskih revirana ovom području podiže u Apatinu prvu ribarsku stanicu i naseljava veći broj demobilisanih nemačkih vojnika profesionalnih ribara.

Uskoro, 1748. godine počinje kolonizacija Nemaca u Apatinu, gde se pre svega naseljavaju zanatlije, među kojima je bilo više profesionalnih ribara sa gornjeg toka Dunava i Rajne.

Kao izučeni majstori, ribari sa višegodišnjim isustvom donose savremenije alate i takozvane "velike" ribarske mreže sa kojima postižu tako bogat ulov ribe, o kojem u starom zavičaju nisu mogli ni sanjati.

Za relativno kratko vreme broj ribara u Apatinu rapidno se povećava i krajem XVIII veka ima više od 200 kvalifikovanih ribara sa većim brojem pomoćnih priučenih radnika.

Ukupno je bilo oko 400 ribarskih porodica koje su živele od prihoda ostvarenih u ribarstvu. Dugi niz godina Apatin drži apsolutni primat po broju zaposlenih ribara sa najvećom količinom ulovljene ribe.

Gotovo svakog dana na apatinsko pristanište pristizale su grupe ribara u čamcima natovarenim ulovljenom ribom. Ovde se nalazio glavni otkupni centar iz koga su ribom snadbevana obližnja naselja, gradovi i vojne posade. u specijano izgrađenim lađama ribaricama (tikvarama) smeštaju se viškovi ribe ili se transportuju do podunavskih tržišta.

Na Dunavu ispred Ribarske centrale nalazilo se više takvih lađa, dugih do 20 metara sa vazdušnom komorom i protokom vode da bi održali ribu u svežem stanju. U lađu ribaricu moglo se lagerovati više vagona ribe čuvane u najboljim prirodnim uslovima. Ribarice su izgrađivali apatisnki majstori (šoperi) i koliko ih je trebalo ribarima toliko su ih proizvodili.

Za tako velike količine ulovljene ribe koja je svaki dan pristizala u Ribarsku centralu, organizovan je otkup i stvorena efikasna trgovačka mreža ne samo za obližnja naselja već i za udaljenija tržišta. Tako je Apatin vremenom izrastao u jedan od najevećih trgovačkih centara na Dunavu za otkup i prodaju sveže, zamrznute i sušene ribe.

Velike količine prirodnog leda u toku zime uskladištavane su i na poseban način održavane za potrebe centrale i drugih korisnika.

Pored obale na pristaništu, gde se trgovalo ribom, nalazile su se tri gostionice nadaleko poznate po ribljim specijalitetima, naročito ribljem paprikašu i ciganskom muzikom. Na pristaništu uvek je bio živ promet: više ribara, lađara, znatiželjnih prolaznika, trgovaca i nakupaca ribom, i gostionice su uvek bile pune.

Tu su bili redovi seljačkih kola natovarenih žitom, koji su čekali da ih čamci prevezu do vodenica radi meljave žita. Ponekad su na red čekali više dana.

Zbog razvijenog zanatstva i velokog broja ribara, carica Marija Terezija dodeljuje apatinskim zanatlijama esnafske privilegije. na velikoj svečanosti u Apatinu, u prisustvu vladinih velikodostojnika iz Beča 18. 03. 1773. godine, svečano predaju Diplomu esnafskih prava staležu apatinskih zanatlija, overenu caričinim pečatom.

U cehu ribara, kao organizacionoj jedinici esnafa, u prvo vreme nalazili su se i mlinari, lađari i pekari. Iz sačuvanih protokola (zapisnika) koji se vode od 13. 04. 1773. godine vidi se, da su u ribarskom cehu Apatina bili zastupljeni ribari sa celokupnog područja Bačke i Baranje.

Sedište apatinskog ribarskog ceha bilo je u zgradi gostionice Fuderer, današnjeg restorana "Šaran", koja je svojom veličinom odgovarala toj nameni. Uprava ribarskog ceha održavala je sastanke pet puta godišnje na veće verske praznike: Božić, Uskrs, Petrovdan, Duhove i Miholjevo.

U toj zgradi obavljala se celokupna službena aktivnost: prijem šegrta, "oslobađanje" kalfi, izrada majstorskog rada, kao i svakodnevni administrativni i finanskijski pslovi. U velikoj sali gostionice održavaju se razne ribarske svečanosti, nedeljne igranke ribarske omladine, balovi u vreme poklada, kao i čuvene godišnje ribarske svečanosti.

U društvenom i javnom životu starog Apatina ribari su imali veoma vidnu ulogu. Kuća svakog ribara bila je obeležena amblemom ceha, sa duborezom ribe na ulaznim vratima. na Petrovdan svake godine (29. Jula) su priređivane ribarske svečanosti koje su trajale tri dana. To su bile najveće svečanosti ovog grada za koje su uvek vršene obimne pripreme. Tih dana su dolazile brojne zvanice i ribari skoro iz cele Bačke i Baranje. Posle svečanog otvaranja i crkvenog obreda, kretale su se velike povorke ribara noseći veću zlatnu ribu, stari simbol bogatog lova. Više muzičkih kapela svirkom je pratilotu živopisnu povorku dok se kretala ulicama grada. U svečano ukrašenim dvoranama pripremani su najbogatiji riblji specijaliteti.

U društvenom i javnom životu starog Apatina ribari su imali veoma vidnu ulogu. Kuća svakog ribara bila je obeležena amblemom ceha, sa duborezom ribe na ulaznim vratima. na Petrovdan svake godine (29. Jula) su priređivane ribarske svečanosti koje su trajale tri dana. To su bile najveće svečanosti ovog grada za koje su uvek vršene obimne pripreme. Tih dana su dolazile brojne zvanice i ribari skoro iz cele Bačke i Baranje. Posle svečanog otvaranja i crkvenog obreda, kretale su se velike povorke ribara noseći veću zlatnu ribu, stari simbol bogatog lova. Više muzičkih kapela svirkom je pratilotu živopisnu povorku dok se kretala ulicama grada. U svečano ukrašenim dvoranama pripremani su najbogatiji riblji specijaliteti.

Koliki je bio značaj tadašnjeg ribarstva i veliki ugled apatisnkih ribara, najbolje potvrđuje Povelja Cara franje I Habsburga od 16. 04. 1830. kojom apatinskim ribarima daje specijalno pravo i privilegiju da organizuju ribolov na Dunavu od Mohača do Oršave u Rumuniji.

U ribarski ceh Apatina, tih godina, priključuju se svi ribari iz naselja na južnom toku Dunava. Iz sastava apatinskog ribasrkog ceha izdvajaju se ostale delatnosti i 1832. ribari dobijaju sopstvene cehovske privilegije.

Uz pomoć apatinskih ribara a posebno u primeni savremenog načina ribolova na južnom toku Dunava, ribari i na tom sektoru postižu ogroman porast ulova ribe. Prema podacima profesora Plančića još u XIX veku od Pančeva do Mohača godišnji ulov iznosio je skoro neverovatan iznos od 22 miliona kilograma ribe. 

Od tog iznosa jedna trećina otpadala je na područje Apatina, gde su se nalazili najbogatiji ribarski reviri sa najvećim brojem ribara.

Ovaj "zlatni" vek cvetajućeg ribarstva na Dunavu počinje da opada u drugoj polovini XIX veka kada se grade odbrambeni nasipi (bentovi) koji smanjuju plavne površine. Nakon velikih melioracija koje su trajale preko stotinu godina, Dunav je postepeno sabijan među bentove i najveći deo nekadašnjih močvara zauvek je nestajao. Nestalo je nekadašnje močvare pored leve obale Dunava u Velikom ritu između Apatina i Sonte, i južno od Sonte do Bogojeva. Isušena je velika močvara u Kučki do Kupusine, i još veći prostor između Bačkog Monoštora i Kupusine do sadašnjeg toka glavne matice Dunava.

Preko 7 hiljada hektara močvara nestalo je samo na tom području, a oko 500 hiljada na ostalom delu Dunava. Nekad je to bilo bogato lovište brojnih ribara iz tih naselja koji su živeli i radili u sastavu apatinskog ribarskog ceha.

Drastičnim smanjivanjem vodenih površina, nestale su nepregledne močvare, prirodna mrestilišta za obnovu riblje mlađi, a time je uništena i baza masovnog ribarstva na Dunavu. Ipak na području Apatina još je ostao pojas močvara između bentova i matice Dunava i skoro nedirnuti prostor močvara na desnoj strani Dunava od Kopačkog rita do Apatina i Bačkog Monoštora sa leve strane Dunava. To je omogućilo dalju egzistenciju ribara apatinskog ceha, ali u znatno manjem broju uz tendenciju postepenog odumiranja do piolovine XX veka. Ovakva situacija snažno je uticala na materijani položaj ribara i dovela do postepenog osiromašenja mnogobrojnih ribarskih porodica.

I pored postepenog opadanja broja profesionalnih ribara i smanjenja ribolovnog područja, Apatin će i dalje zadržavati vodeće mesto u ovoj privrednoj grani i još dugo će ostati najveći centar slatkovodnog ribarstva u Austro-Ugarskoj carevini.

Godine 1880. konačno se ukida esnaf apatinskih ribara, i prema tadašnjem zakonu o zanatstvu ribarstvo postaje slobodna profesija.

Posle tog vremena formira se više manjih ribarskih zadruga koje kupuju u zakup pojedine ribarske revire i same organizuju ulov i prodaju ribe.

Značajnu ulogu u daljem razvoju ribarstva imala je Ribarska centrala koja je u Apatinu izgrađena 1911. godine, kao privatni posed feudalca Fridriha Habzburga. U sastavu te velike latifundije nalazila se skoro cela Baranja i sve plavne površine pored Dunava. U to vreme bilo je u Apatinu oko 400 ribara.

Za potrebe Ribarske centrale podignuta je drvena baraka i ledara sa duplim zidovima gde se u toku zime uskladištavao led sa Dunava. Sve količine ulovljene ribe otkupljivala je Ribarska centrala i prodavala na obližnjem tržištu, a velike količine su izvožene i u druge zemlje.

Tako je bilo sve do 1918. godine kada je došlo do formiranja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Argarnom reformom, koja je tada sprovedena, oduzeti su posedi feudalca Habzburga i stavljeni pod sekvestar sa Ribraskom centralom. 

Godine 1920. formirano je Državno dobro Belje koje dolazi pod direktnu nadležnost Ministarstva finansija Jugoslavije - Uprave državnih dobara. Ipak, to je vreme u kom ribarstvo stagnira, ali zahvaljujući veoma bogatim ribarskim revirima na ovom području, ono i dalje ima veoma značajnu ulogu.

U jednom izveštaju Državnog dobra Belje koji je upućen Ministarstvu finansija 30. 03. 1939. pored ostalog piše: "Šumarstvom, lovom i ribolovom rukovodi šumsko odeljenje sa svojih šest šumskih uprava i Ribarskom centralom u Apatinu. Iste vrše odgoj divljači i esploataciju šuma na prostoru od 38 hiljada katastarskih jutara zemljišta. Ribarska centrala eksploatiše svoje ribolovne vode u kojima godišnje lovi oko 900 000 kilograma razne vrste ribe". Evo kako se kretao ulov ribe po godinama između 1920. i 1935. godine:

Ribarska centrala tako posluje sve do 1941. kada se okupacijom zemlje, zajedno sa mađarskom vojskom, ponovo pojavljuju habzburški feudalci i ulaze u posed Ribarske centrale. Oni su ponovo njeni vlasnici sve do oslobođenja zemlje. Prilikom povlačenja nemačke i mađarske vojske, opljačkan je veliki deo imovine i plovnog parka Ribarske centrale. Odmah po oslobođenju zemlje, Ribarska centrala počinje sa radom. Međutim, to je novo poglavlje njene istorije.

Autor: PIKEMAN sa Vukovisadunava.com

• < Prev
• Next >