Gusari Poreklo i Definicija

Gusari

Gusari (takođe pirati) su pljačkaši koji vrše razbojništva na moru, ponekad i na obali. Gusarenje (piraterija) je nastalo još u antičkim vremenima ali se najviše raširilo tokom 17. veka. Danas gusari najviše djeluju na Tihom i Indijskom okeanu.

Antički i srednjovjekovni gusari

Antičko doba je obilovalo gusarima, grčkim i rimskim. Nakon pada Zapadnog Rimskog carstva kao gusari su se najviše isticali Vikinzi, pomorski narod sa sjevera Evrope.

Nakon Kolumbovog otkrića Amerike 1492. najveće pomorske sile toga vremena Španija i Portugalija krenule su stvarati kolonije u Južnoj i Srednjoj Americi (iliti Zapadnoj Indiji, kako ju je Kolumbo nazvao). Najviše kolonija osnovala je Španija dok se Portugal više orijentisao na trgovinu s Indijom i dalekim Istokom. Porobivši srednjoameričke domorodačke narode Inka, Maja i Asteka Španci su stekli kontrolu nad brojnim rudnicima plemenitih metala. Zbog velikog rasta španskog bogatstva i druge evropske države počinju osnivati kolonije na Karibima radi iskorištavanja prirodnih bogatstava Novog svijeta. Krajem 16. i početkom 17. veka širom Kariba nastaju kolonije Engleske, Francuske i Nizozemske a krajem 17. veka i Danske. No, u poređenju sa španskim kolonijama sve su druge bile malobrojne i slabo razvijene.

Veliko klasično doba gusarstva trajalo je od 1560. do 1720. Gusari su bili najuspješniji od 1640. do 1680. godine. Suparništvo među kolonijama i želja za trgovačkom premoći dovodili su do čestih ratova. Dva najpoznatija gusarska sedišta na Karibima bili su ostrvo Tortuga nakon 1640. i grad Port Rojal na ostrvu Jamajka nakon 1655. godine.

Tortuga

Tortuga (šp. Tortuga, što znači kornjača) je otok smješten uz sjevernu obalu otoka Hispanjola. Godine 1625. engleski i francuski kolonisti odbjegli iz vjerskim ratovima zahvaćene Evrope naselili su se na Tortugi i bavili se poljoprivredom, no 1629. Španci su napali Tortugu pobivši gotovo sve stanovnike da bi ga zatim odmah napustili. Preživjeli stanovnici željni osvete udružili su se sa bukanirima s Hispanjole i počeli s napadima na španske brodove.

Bukaniri su bili bivši robijaši, razbojnici, odbjegli robovi i obični ljudi prognani iz Evrope koji su se naselili uglavnom na Hispanjoli. Živjeli su od lova na divlje životinje čije su meso sušili na vatrama zvanima boucan (odatle dolazi i njihov naziv) koje su prodavali brodovima u prolazu. Neki su uzgajali duvan koji je na tom zemljištu izvrsno uspijevao. Neki su se željni brze i velike zarade otiskivali na more u čamcima i u velikim grupama napadali španske brodove s dragocjenim teretima postavši gusari. Francuski bukanir Veliki Pjer (fr. Pierre le Grand) je oko 1650. sa jednim brodićem i tridesetak ljudi zauzeo admiralski brod španske flote koji je prevozio zlato. Nakon 1630. većina bukanira prelazi na Tortugu i ona postaje stjecište najgoreg evropskog ološa koji se želio brzo obogatiti.

Godine 1633. Francuzi su pokušali na Tortugi organizirati trgovinu crnim robljem dovedenim iz Afrike no ona nije zaživjela i 1635. se potpuno ugasila. Iste godine Španci su ponovo osvojili Tortugu da bi ju opet napustili jer je ostrvo bilo premalo da bi za njih imalo stratešku važnost. Engleski i francuski gusari su tada ponovno naselili ostrvo a uskoro su im se pridružili nizozemski. Španci su zbog toga 1638. ponovno napali ostrvo ali ovoga puta su bili poraženi. Od 1640. gusari i bukaniri na Tortugi su se međusobno nazivali Bratstvo obale. Španci su ponovo napali i osvojili Tortugu 1654. no gusari i bukaniri su se vratili već slijedeće godine s namjerom da nastave svoje pljačkaške poduhvate. 1660. iz Francuske je na Tortugu stigao guverner koji je preuzeo vlast na otoku. Godine 1670. vrijeme bukanira je počelo prolaziti a Tortuga se pod francuskom vlašću počinje okretati zakonu. gusari s Tortuge prelaze u službu francuskog kralja i do 1685. vrijeme bukanira se završilo.

Port Rojal

Port Rojal je bio centar trgovačke aktivnosti na otoku Jamajka sve do zemljotresa 7. juna 1692. koji ga je potpuno razrušio i uzrokovao da dvije trećine grada potonu u Karipsko more. Preživjeli stanovnici Port Rojala su kasnije izgradili grad Kingston. Bio je popularno mjesto za gusare koji su ondje trošili svoja blaga.

Nakon što su Englezi preoteli Špancima otok Jamajku 1655. i osvojili glavni grad Speniš Taun nisu imali dovoljno vojnih snaga da se odupru u slučaju španskog ili francuskog napada. Zbog toga je 1659. guverner Jamajke pozvao gusare i bukanire da se nasele na ostrvu i brane ga u slučaju potrebe. Rezultat je bio nastanak grada na južnoj obali Jamajke, Port Rojala. gusari i bukaniri su osnovali Port Rojal iz više razloga. Nalazio se u blizini puteva španskih trgovačkih brodova pa je bio savršena baza za brze napade. Luka je bila dovoljno velika i prostrana za smještaj velikog broja brodova te njihovo popravljanje i opskrbljivanje. Bio je početna tačka za mnoge gusarske napade na španska naselja. Iz Port Rojala, engleski gusar Henri Morgan je napao Panamu, Portobelo i Marakaibo. Džon Dejvis, Roš Brasiliano, Edvard Mensfild i ostali čuveni gusari su se naselili u Port Rojalu.

1660. Port Rojal je bio poznat kao „Sodoma Novog svijeta“ gdje većinu stanovništva čine gusari, koljači i prostitutke. Zahvaljujući bogatstvu koje su gusari oteli Špancima Port Rojal je izrastao u jedan od najvećih gradova Novoga svijeta i bio je ekonomski najvažnija engleska kolonija. Svega nekoliko godina nakon nastanka Port Rojal je od Speniš Tauna preuzeo funkciju glavnog grada Jamajke. Na vrhuncu popularnosti grad je imao po jednu krčmu na svakih deset kuća. Tokom dvadesetogodišnjeg razdoblja koje je završilo 1692. u Port Rojalu je živjelo 6500 ljudi. U gradu su se počeli naseljavati trgovci, plemići, zanatlije i kovači koji su živjeli u dvije stotine izgrađenih zgrada. 1688. Port Rojal je posjetilo 213 brodova a gradsko bogatstvo se povećavalo iz dana u dan.

Nakon što je Henri Morgan postao zamjenik guvernera Jamajke Port Rojal se počeo mijenjati. gusari više nisu bili potrebni za odbranu grada. Trgovina robljem postizala je sve veću važnost. Ugledni građani su izjavili da je dobar glas grada narušen. 1687. Jamajka je donijela anti-gusarske zakone. Umjesto da bude sigurno mijesto za gusare Port Rojal je postao mjesto njihovih smaknuća. Mnogi gusari su završili na vješalima u Port Rojalu.

1692. razarajući zemljotres je pogodio Port Rojal. S obzirom da je većim dijelom bio smješten na pješčanom grebenu dvije trećine grada je završilo na dnu mora. U kataklizmi je poginulo oko 2.000 ljudi. Nakon potresa Speniš Taun je ponovo postao glavni grad Jamajke. Rađeni su pokušaji da se Port Rojal obnovi jer je trećina grada još uvijek bila čitava ali 1704. grad je poharao požar. Nekoliko uragana tokom prve polovine 18. stoljeća dokrajčilo je Port Rojal a njegovo mijesto je kasnije zauzeo grad Kingston.

Korsari (lat. cursarius, nastalo od reči cursus, što znači vožnja, plovidba) su bili pljačaši na moru u službi države, za razliku od gusara, koji su pljačkali za svoj račun. Korsari su najčešće bili bivši gusari ili civili koji su imali brodove i koji su napadali trgovačke brodove ili kolonije onih zemalja koje su bile u ratu sa zemljom koja im pruža zaštitu. Za svoje napade su dobijali dozvolu u obliku Kraljevskog ili Gusarskog pisma koja im je garantovala da u slučaju zarobljavanja neće biti obešeni nego da će se prema njima odnositi kao prema ratnim zarobljenicima koji će biti pušteni uz otkup ili razmenu.

Gusarenje je zvanično ukinuto Pariskom deklaracijom 1854. godine.

Gusarski napadi, najčešće na velike brodove, udvostručili su se tokom 1990-tih i u proseku ih je oko dvesta godišnje. Tokom 1998. u gusarskim napadima je ubijeno šezdeset sedam članova posade, svi osim jednog u vodama Azije, gde se i odigrava gotovo tri četvrtine svih gusarskih napada. Gusari se obično prikradaju noću u gliserima koji su dovoljno mali da ih brodski radari ne primete, i na brod ulaze otpozadi. Naoružani puškama i mačetama spremni su i da ubiju za malu korist, pa čak i za brodsku užad ili novac iz brodske blagajne. Zbog toga je posadi većine kompanija strogo naređeno da udovoljavaju zahtevima napadača.

• < Prev
• Next >